Temmuz 2012

“Şu Fırat’ın suyu akar serindir oy oy, ölem ölem” şeklinde ağıtlar yaksam yeridir. Ağıt yakayım da hangi birine? Zeugma’nın derin geçmişine mi, Birecik Barajı altında kalan kısmına mı, çalınan mozaiklere mi yoksa “gezemeyenleri gezmiş kadar yapmak” düsturumla Zeugma yazımı sayfalara sığdıramayışıma mı?

Öyle büyük bir uygarlık ki Zeugma, ayrıntılarını inşallah antik kent kazılarının tamamlanmasıyla ziyarete açılacağı günlere saklayacağım. Ancak tarih aşkım nedeniyle kısaca bahsetmeden de olmaz. Arkeolojik verilere göre Fırat Vadisi’nde Buzul Çağı’ndan beri yerleşim bulunuyor. Birecik Barajı’nın inşasıyla adını duyduğumuz Zeugma ise Büyük İskender’in generallerinden Selevkos I. Nikator tarafından M.Ö. 300’de Selevkeia Euphrates (Fırat’ın Selevkeia’sı) ismiyle kurulmuştur. Bu kentin karşısına da eşi Apameia’nin adıyla ikinci bir kent kurarak, bu ikiz kenti bir köprüyle birbirine bağlayan Selevkos Nikator’dan sonra, MÖ 1.yy da Roma hâkimiyetine giren şehrin ismi “köprü-geçit” anlamın gelen Zeugma ile değiştirilmiştir. Bu dönemde askeri ve ticari bakımdan stratejik konumuyla hızla zenginleşip dönemin Atina’sıyla aynı büyüklükte olan ve 80 bin nüfusa ulaşan kentte, Fırat manzaralı yamaçlarda çok sayıda villa inşa edilmiştir. Tepeye Kader Tanrıçası Thyke için bir tapınak yapılmış, kendi bastıkları paranın bir yüzüne tapınak diğer tarafına gücü simgeleyen Roma Kartalı motifleri işlenmiştir. M.S. 256’da Sasani kralı I.Şapur istilasıyla yakılıp yıkılan Zeugma bu günkü konumuyla, Gaziantep’in Nizip ilçesinin 10 km. doğusunda, Birecik Barajı kıyısında yeni Belkıs köyünün yakınındadır. Kaçak kazı ihbarına istinaden Gaziantep Müze Müdürlüğü’nce 1987’de yapılan ilk kazıyı müteakip çıkarılan şaheserler bugün Zeugma Mozaik Müzesi’nde sergilenmektedir.

Müzenin önündeki deve kervanı bir zamanlar Zeugma’dan geçen İpek Yolu’nu anımsatıyor.

Gaziantep Eski Tekel Fabrikası arazisinde Kültür-Kongre Merkezi ve Arkeoloji Müzesi’yle birlikte kurulan Mozaik Müzesi Eylül 2011’de ziyarete açılmıştır. Genel olarak MS. 2. ve 3. yy’a ait olan Zeugma mozaiklerini eşsiz kılan özellikler:

1. Birim alanda kullanılan küçük taşların (teserra) çokluğu.
2. Kullanılan renk miktarı ve tonlarının başarıyla uygulanması.
3. Mozaiklerdeki derinlik ve perspektif.
4. Mozaik sanatçılarının çoğunun eserlerine imza atmış olması.

Ve şimdi buyurun mozaik denizine:

Euphrates’in Aksurtas adında bir oğlu vardı. Euphrates bir gün karısının yanında uyuyan öz oğlunu yabancı bir erkek zannederek öldürür. Hatasını farkedince bu acı ile kendini Medos ırmağına atarak ölür. O günden beri Medos ırmağının adı Euphrates (Fırat) olarak söylenir ve Euphrates Fırat Nehri’nin tanrısı olarak geçer. Aşağıdaki mozaikte bir divan üzerindeki Euphrates’in dirseğinin altındaki testiden Fırat akmaktadır.

Perseus’un Andromede’yi deniz canavarından kurtarmasının betimlendiği mozaikte Perseus’un elinde Medusa’nın başı göze çarpıyor.

Denizlerin en önemli tanrılarının tasvir edildiği mozaikte Posseidon, Oceanos ve Tethys yer almaktadır.

Nehir tanrısı Oceanos ve karısı Tethys’in mozaiğinde çeşitli balıklar, yunuslara binmiş Eroslar, ejderha ve balık tutan bir genç yer alıyor.

“Yönetici-aktarıcı” anlamına gelen Akratos’un ilahi kaynaktan alınan kutsal şarabı bereket boynuzu ile “Neşe veren” su perisi Euprosyne’e sunması.

Akhilleus’un Troya savaşına katılmasını istemeyen ailesi O’nu Kral Lykomedes’in sarayına gönderir. Akhilleus (Aşil) kadın kıyafetleri giyerek saraydaki kızların arasına karışır. Ancak Akhilleus’un Troya seferine katılmaması halinde savaşın kaybedileceği kehaneti üzerine Odysseus bir plan yapar. Satıcı kılığında sarayın haremine giren Odysseus kızların önüne albenili kumaşlarla beraber birkaç silah koyar. Tüm kadınlar kumaşlarla ilgilenirken Akhilleus elini silahlara uzatır. Akhilleus’un böylece deşifre olduğu sahne aşağıda betimlenmiştir.

Buğday başağı ve çiçeklerle taçlandırılmış, sol omuzunda bereket boynuzu ile toprak ve ürün tanrısı Demeter.

Gaziantep ve Zeugma’nın sembolü haline gelen aşağıdaki mozaiğe saç örgüleri, küpeleri ve çıkık elmacık kemikleri nedeniyle Çingene Kızı ismi verilmiştir. Mozaikteki kişinin gerçek kimliği hakkında net bilgi olmamakla beraber Büyük İskender, Dionysos şenliklerinden bir menad veya yer tanrısı Gaia olabileceği düşünülmektedir. Leonardo da Vinci’nin Mona Lisa tablosundaki gibi bu mozaik de kendisine bakan kişiyi gözleriyle takip etmektedir.

“Dionysos ve Ariadne’nin Düğünü” isimli mozaikte ortada oturan çiftle beraber müzisyenler, Menadlar ve “Çocuk Eros” resmedilmiştir. 1992’de bulunarak yerinde sergilenen mozaiğin 2/3’lük kısmı 1998’de çalınmıştır. Bunun üzerine müzeye getirilen mozaiğin eksik kısmı projektörle yansıtılarak sahne tamamlanmaya çalışılmıştır. Kullanılan renklerin zenginliği, gölge oyunları, figürlerin çokluğu ve boyutu ile çok özel bir parçadır. Çalınan kısım İnterpol ile aranmaktadır.

Şarap ve doğa tanrısı Dionysos’un, zafer tanrıçası Nike’nin idare ettiği ve iki panter tarafından çekilen bir arabada resmedildiği mozaikte, panterlerin önünde dans ederek ilerleyen bir bakkha (Dionysos dininde ayin yapan kadın) görülmektedir.

Çok güzel bir kız olan Suriyeli Europhe’yi gören Zeus, karısı Hera duymadan kıza yaklaşabilmek için boğa kılığına girer. Arkadaşlarıyla çiçek toplayan Europhe’nin yanına yaklaşan boğa yere kapanır. Europhe boğayı okşayıp yavaşça üstüne oturunca, boğa hızlıca koşmaya başlar. Denizi aşıp bir çınar gölgesinde kızı indirir ve tekrar Zeus olur. Bu birleşmeden Minos doğar. Aşağıda Europhe’nin Kaçırılışı mozaiği görülmektedir.

Kahvaltıdaki Kadınlar mozaiği Samsatlı Zosimos tarafından yapılmıştır.

Aşağıdaki mozaikte bir divanda oturan Metiokhos ve Parthenope’nin aşkı, Parthenope’nin bekâret yemini nedeniyle imkânsız olmuştur.

71.57 m2’lik boyutuyla Zeugma koleksiyonunun en büyük parçası olan Theonoe mozaiğinin (aşağıda) bir özelliği de mozaik sanatçısının üzerine “Kointos Kalpurnios bunu en iyi şekilde yaptı” yazarak imzasını atmasıdır.

Venüs’ün (Afrodit) bir deniz kabuğu içinde doğuşunu anlatan mozaik ise müzedeki Zosimos imzalı ikinci mozaiktir.

Kazılarda Zeugma’nın görkemli günlerinde yapılan villalara ait bazı mozaikler, bulundukları oda ve etraflarındaki sütunlarla beraber müzeye nakledilmiştir. Duvarlarda freskler ve süsleme amaçlı heykeller göze çarpmaktadır.

Roma Hamamı ve bronz Mars(Ares) heykeli de antik kentten müzeye getirilen diğer eserlerdir. Hamamın tuvalet ve ılıklık kısmı dikkat çekicidir.

Gaziantep yöresinde çıkarılan Çerçili, Nusaybin, Çörten ve Dülük mozaiklerinin de yer aldığı bu eşsiz mekândan ayrılırken, artık güvenli bir şekilde ziyaretçilerini bekleyen müzeye Dyonisos’un gözlerinden bakıp, şimdilik Zeugma’yla vedalaştık. Tabi ki tekrar görüşmek ümidiyle…

BİR YAŞIMA DAHA GİRDİM:

-Gaziantep Zeugma Mozaik Müzesi’nin koleksiyon büyüklüğü ile Tunus’taki Bardo Müzesi’nin rekorunu elinden aldığını,

-Sergilenen eserlerin dokusunu ve renklerini en iyi biçimde yansıtmak ve eserleri UV ve radyasyona maruz bırakmamak için müzenin özel led aydınlatmalarla donatıldığını,

-Kazılarda ele geçen 100.000’in üzerindeki mühür baskının dünya rekoru kırdığını,

-Taştan sonra en önemli mozaik malzemesi olan cama ek olarak mermer, kiremit parçaları hatta altın ile gümüşün de mozaikte kullanıldığını,

-Mitolojide Oceanos’un okyanus değil, dünyayı saran ırmak olarak ifade edildiğini,

-Zeugma’nın kurucusu Selevkos Nikator’un kendi adıyla kurduğu 9 şehirden, bugün hala onun ismini taşıyan tek şehrin Mersin’in ilçesi Silifke olduğunu,

Öğrendiğimde BİR YAŞIMA DAHA GİRDİM…

Son Aramalar

euphrates mozaiği, venüsün doğuşu, çingene kızı mozaiği hangi uygarlığa aittir, KERVAN, gaziantep deve kervanı, yunan tanrıları, akhilleus mozaiği, ipek yolunda gezilecek yerler, gaziantep ipek yolu, akratos mozaiği, ares heykeli, gaziantepte nereler gezilir, gaziantepin gezilecek yerleri, deve kervanı, medusa mozaik, mozaik kent zeugma, zeugma savas tanrısı, zeugma mars heykeli, ipek yolu kervan, bereket tanrısı, ipek yolu, mozaik, gaziantep\te gezilecek yerler, gaziantep te sevgiliyle gezilecek yerler, türkiyedeki mozaikleri